Wiele dyskusji odby\u0142o si\u0119 w naszym ma\u0142ym \u015brodowisku zrzeszonych w Stowarzyszeniu Pszczelarstwa Naturalnego \u201eWolne Pszczo\u0142y\u201d, do kt\u00f3rego mia\u0142em zaszczyt przyst\u0105pi\u0107 kilka lat temu. To fascynuj\u0105ce, z jakim zaanga\u017cowaniem pozwalali\u015bmy \u015bciera\u0107 si\u0119 r\u00f3\u017cnym koncepcjom, ca\u0142y czas maj\u0105c w pami\u0119ci, \u017ce przecie\u017c ka\u017cdy z nas jest na swojej pasiece jedynym szefem, kt\u00f3ry sam wyznacza jej regu\u0142y (oczywi\u015bcie tylko w takim zakresie, na ile pozwala na to sama natura i pszczo\u0142y) i tak naprawd\u0119 to nikomu nic do tego. Z dyskusji, prowadzonych na zjazdach, poprzez poczt\u0119 elektroniczn\u0105, wreszcie na samym forum, wy\u0142oni\u0142o si\u0119 w miar\u0119 \u0142atwe do przewidzenia spektrum pogl\u0105d\u00f3w na to, jak\u0105 drog\u0105 nale\u017cy d\u0105\u017cy\u0107 do pasieki, w kt\u00f3rej nie zachodzi potrzeba nieustannego leczenia pszcz\u00f3\u0142.<\/p>\n
W jednym w zasadzie byli\u015bmy zgodni: podstaw\u0105 selekcji pszcz\u00f3\u0142 pod k\u0105tem zdolno\u015bci prze\u017cycia jest ostateczny egzamin z przetrwania zwany te\u017c Testem Bonda.<\/p>\n
W ca\u0142kowicie nieuprawnionym uproszczeniu, propagowanym przez zdecydowanych przeciwnik\u00f3w, polega on na pozostawieniu pszcz\u00f3\u0142 samym sobie, aby umar\u0142y. W rzeczywisto\u015bci Test Bonda polega na skalkulowaniu maksymalnej mo\u017cliwej presji selekcyjnej w jednym zaledwie aspekcie, tj. leczenia rodzin pszczelich. Wszelkie inne zabiegi pszczelarskie wykonuje si\u0119 wedle potrzeby i zgodnie z najlepsz\u0105 wiedz\u0105 i sztuk\u0105 oraz wybran\u0105 metod\u0105 chowu. Zatem nie polega to po prostu na porzuceniu pszcz\u00f3\u0142, tylko w zasadzie na uprawianiu pszczelarstwa jak w czasach przed nadej\u015bciem warrozy. A nawet wi\u0119cej, gdy\u017c od realizuj\u0105cych Test Bonda oczekuje si\u0119 te\u017c przeprowadzenia skutecznej selekcji rodzin, kt\u00f3re w kolejnych pokoleniach radz\u0105 sobie coraz lepiej. Oczywi\u015bcie taki dob\u00f3r dotyczy wy\u0142\u0105cznie pszcz\u00f3\u0142, kt\u00f3re bez wspomagania farmaceutykami prze\u017cy\u0142y trudny okres bezczerwiowy (u nas: zima). Oczekuje si\u0119, \u017ce pszczelarz wyka\u017ce si\u0119 wiedz\u0105 i umiej\u0119tno\u015bciami, dzi\u0119ki kt\u00f3rym b\u0119dzie m\u00f3g\u0142 z najwy\u017csz\u0105 mo\u017cliw\u0105 pewno\u015bci\u0105 stwierdzi\u0107, \u017ce selekcjonuje rodziny wedle ich zdolno\u015bci przetrwania, dzi\u0119ki czemu uzyskuje w tym zakresie coraz lepsze wyniki. W ka\u017cdym kolejnym etapie Testu Bonda nale\u017cy \u0107wiczenie powt\u00f3rzy\u0107, tzn. pobra\u0107 materia\u0142 zarodowy od najzdrowszych rodzin i poda\u0107 do rodzin z problemami, aby pomno\u017cy\u0107 obiecuj\u0105ce, a zlikwidowa\u0107 marne geny. Nast\u0119pnie pszczelarz musi wykona\u0107 prac\u0119 w postaci odtworzenia liczebno\u015bci pasieki, aby do kolejnego cyklu selekcji przyst\u0105pi\u0142o mo\u017cliwie du\u017co nowych (i starych) rodzin. Bo ich liczebno\u015b\u0107 stanowi jeden z kluczowych element\u00f3w procesu selekcji.<\/p>\n
Je\u017celi \u015bmiertelno\u015b\u0107 w pasiece przekracza trzeci\u0105 cz\u0119\u015b\u0107 populacji, co jest praktycznie pewne na pocz\u0105tkowym etapie, nale\u017cy wdro\u017cy\u0107 metody pozwalaj\u0105ce na szybkie odbudowanie stanu, aby w nast\u0119pnym roku m\u00f3c kontynuowa\u0107 selekcj\u0119.<\/p>\n
Etap odtwarzania populacji mo\u017cna rozwin\u0105\u0107 do maksymalnego namno\u017cenia rodzin pszczelich, co nazywane jest Modelem Ekspansji. Proponuje si\u0119 w nim, aby pszczelarz odpu\u015bci\u0142 walk\u0119 o mi\u00f3d (cho\u0107by cz\u0119\u015bciowo), a poszuka\u0142 granic swoich mo\u017cliwo\u015bci zarz\u0105dzania pasiek\u0105 i postara\u0142 si\u0119 pos\u0142a\u0107 do zimowli wi\u0119cej rodzin, ni\u017c jest w stanie normalnie obs\u0142ugiwa\u0107. Przecie\u017c i tak pewna ich odsetka nie przetrwa do wiosny. Ale im wi\u0119cej zazimujemy, tym wi\u0119kszy potencja\u0142 uzyskamy na wiosn\u0119. To nie s\u0105 \u017cadne dla pszczelarza arkana.<\/p>\n
W ten spos\u00f3b przyspiesza si\u0119 tak zwane w\u0105skie gard\u0142o, przez kt\u00f3re niejako przepycha si\u0119 mo\u017cliwie liczne rodziny pszczele, aby jak najszybciej i najskuteczniej dorobi\u0107 si\u0119 gen\u00f3w radz\u0105cych sobie z chorobami. Rodzinom, kt\u00f3re zachoruj\u0105 \u015bmiertelnie, pozwala si\u0119 odej\u015b\u0107 do Krainy Wiecznych Po\u017cytk\u00f3w. Prezentuj\u0105 w\u0142a\u015bciwo\u015bci zb\u0119dne dla danego terenu, pasieki i metod pszczelarskich.<\/p>\n
Zatem Test Bonda nies\u0142usznie nazywa si\u0119 barbarzy\u0144skim. Nie oznacza on bowiem torturowania pszcz\u00f3\u0142, czerpania okrutnej rado\u015bci z ich cierpie\u0144, ani nawet ich porzucania na pewn\u0105 \u015bmier\u0107. Jest on brutalny, ale nie bardziej ni\u017c sama natura. Pszczelarz \u015bwiadomie zajmuje w nim pozycj\u0119 selekcjonera pozytywnego, selekcj\u0119 negatywn\u0105 pozostawiaj\u0105c chorobom pszcz\u00f3\u0142 – i tylko im. A w zasadzie w dzisiejszych czasach przede wszystkim jednej chorobie \u2013 warrozie.<\/p>\n
Przypomnijmy, \u017ce przed pojawieniem si\u0119 roztocza Varroa destructor<\/i>, zwanego te\u017c przez j\u0119zykowych puryst\u00f3w do\u015b\u0107 trafnie dr\u0119czem pszczelim<\/i>, wi\u0119kszo\u015b\u0107 pszczelarzy w Polsce nieustannie, rok po roku, stosowa\u0142a Test Bonda na swoich pszczo\u0142ach. Dotyczy\u0142o to przynajmniej tych, kt\u00f3rzy polegali na matkach pszczelich w\u0142asnego wychowu. Pozostali liczyli na to, \u017ce stosowny Test Bonda prowadzi si\u0119 stale w pasiekach hodowlanych. \u015amiertelno\u015b\u0107 pszcz\u00f3\u0142 utrzymywa\u0142a si\u0119 widocznie na akceptowalnym poziomie, skoro nikomu to specjalnie nie przeszkadza\u0142o i nie podnosi\u0142 g\u0142osu z pozycji moralnej wy\u017cszo\u015bci (a to \u017ce kto\u015b dr\u0119czy pszczo\u0142y, a to \u017ce barbarzy\u0144ca). Warroza jednak zmieni\u0142a obraz sytuacji. W ko\u0144cu nie wystarczy dzi\u015b uczciwie zakarmi\u0107 pszczo\u0142y na zim\u0119, aby wiosn\u0105 cieszy\u0107 si\u0119 prze\u017cywalno\u015bci\u0105 blisk\u0105 100%. A ci\u0105gle chcemy tak\u0105 utrzymywa\u0107. Dzi\u015b nie ma tak \u0142atwo. Czasy si\u0119 zmieni\u0142y, ch\u0119ci pozosta\u0142y. Wi\u0119cej na ten temat w przypisach ko\u0144cowych *)<\/b><\/sup>.<\/p>\n Wracajmy do kr\u00f3tkiego przegl\u0105du opcji prowadzenia pasieki. Dotychczas, tak\u017ce w oficjalnym przekazie naszego Stowarzyszenia, dominowa\u0142 pogl\u0105d, \u017ce nale\u017cy niezw\u0142ocznie odstawi\u0107 wszelkie leki i zrealizowa\u0107 Test Bonda na ca\u0142ej pasiece. Jest to podej\u015bcie, mo\u017cna tak to nazwa\u0107, radykalne, ale jednocze\u015bnie potencjalnie pozwalaj\u0105ce najszybciej dotrze\u0107 do celu w postaci pszcz\u00f3\u0142 nie wymagaj\u0105cych leczenia. Ju\u017c w pierwszych kilku zimach nast\u0105pi gwa\u0142towna selekcja poprzez wymieranie znacznej (wi\u0119kszej) cz\u0119\u015bci pasieki. Umiej\u0119tny pszczelarz jednak w ci\u0105gu nast\u0119pnych lat zdo\u0142a, ju\u017c na bazie rodzin, kt\u00f3re w kolejnych pokoleniach wykaza\u0142y si\u0119 zdolno\u015bci\u0105 przetrwania, odbudowa\u0107 populacj\u0119 i dalej j\u0105 utrzymywa\u0107 poprzez kolejne fale Zapa\u015bci i Ozdrowienia<\/b><\/a> (http:\/\/wolnepszczoly.netlify.app\/zapasc-i-ozdrowienie\/<\/a>)<\/i>, kt\u00f3re s\u0105 nieuniknione, bo naturalne.<\/p>\n Obserwacje, jak sobie z tym radz\u0105 znacznie ode mnie do\u015bwiadcze\u0144si, pokazuj\u0105, \u017ce to naprawd\u0119 skuteczna, cho\u0107 przecie\u017c bardzo bolesna metoda. Ale jej efekty daj\u0105 si\u0119 spostrzec ju\u017c w trzecim sezonie pe\u0142nego wdro\u017cenia Testu Bonda na ca\u0142ej pasiece.<\/p>\n Gdzie\u015b w dyskusjach umkn\u0119\u0142y nam chyba te istotne aspekty selekcji, gdy debatowali\u015bmy na temat potencjalnej szkodliwo\u015bci syrop\u00f3w i w og\u00f3le podkarmiania pszcz\u00f3\u0142, problemu materia\u0142u, z jakiego wykonany jest ul, czy stosowa\u0107 w\u0119z\u0119, a je\u017celi tak, to jak\u0105… Ostatecznie wobec potencjalnego osypania si\u0119 ca\u0142ej (lub prawie ca\u0142ej) pasieki, te problemy przecie\u017c wydaj\u0105 si\u0119 mia\u0142kie i b\u0142ache. Test Bonda, jak poda\u0142 jego autor, zak\u0142ada, \u017ce dbamy o pszczo\u0142y zgodnie z najlepsz\u0105 praktyk\u0105 pszczelarsk\u0105 stosowan\u0105 na naszym terenie. Tylko nie leczymy.<\/p>\n Przebijaj\u0105 si\u0119 zatem tutaj dwie obserwacje co do niezb\u0119dnych umiej\u0119tno\u015bci, jakie trzeba posi\u0105\u015b\u0107, aby w miar\u0119 bezpieczenie przebrn\u0105\u0107 przez a\u017c tak w\u0105skie gard\u0142o i zastosowa\u0107 najszybsz\u0105 i najbardziej radykaln\u0105 z metod. Trzecia nie by\u0142a podawana zbyt cz\u0119sto, ale zapami\u0119ta\u0142em, \u017ce r\u00f3wnie\u017c jest wa\u017cna. Czyli poni\u017cej b\u0119dzie tak\u017ce o niej.<\/p>\n Po pierwsze trzeba umie\u0107 szybko i skutecznie, na bazie pozosta\u0142ych rodzin, odbudowa\u0107 stan liczebny pasieki. To oznacza te\u017c odpowiednie przygotowanie w postaci zapas\u00f3w sprz\u0119tu oraz opracowanej logistyki prac. Ma\u0142o rodzin zdolnych zbudowa\u0107 wystarczaj\u0105c\u0105 si\u0142\u0119 do podzia\u0142\u00f3w oznacza ma\u0142y margines b\u0142\u0119du, a wysokie wymagania. Oczywi\u015bcie, gros pracy wykonaj\u0105 same pszczo\u0142y, ale b\u0119dzie im znacznie \u0142atwiej, je\u017celi pszczelarz nie b\u0119dzie im przeszkadza\u0142. A przecie\u017c mo\u017ce te\u017c wydatnie pom\u00f3c.<\/p>\n Po drugie trzeba dysponowa\u0107 mo\u017cliwie obiecuj\u0105cym materia\u0142em na starcie. Czyli pszczo\u0142ami, kt\u00f3re przez kilka pokole\u0144 unasiennia\u0142y si\u0119 z lokalnymi trutniami, jakie by one nie by\u0142y. Kt\u00f3re przetrwa\u0142y te\u017c na miejscu kilka zim i ju\u017c wiedz\u0105, kiedy ma przyj\u015b\u0107 nektar i py\u0142ek, a kiedy trzeba si\u0119 zwin\u0105\u0107 w k\u0142\u0105b i czeka\u0107 na lepsze czasy.<\/p>\n Po trzecie trzeba mie\u0107 wi\u0119cej pni. Nie da si\u0119 prowadzi\u0107 selekcji na kilku rodzinach. To\u017c projekt Fort Knox powsta\u0142 mi\u0119dzy innymi dlatego, aby mali, ogr\u00f3dkowi pszczelarze mogli przy\u0142\u0105czy\u0107 si\u0119 do poszukiwania pszcz\u00f3\u0142 zdolnych do przetrwania \u2013 ale ich wysi\u0142ki samotnie nic nie znacz\u0105, dopiero w kupie si\u0142a, \u017ce zacytuj\u0119 najpopularniejsze has\u0142o pszcz\u00f3\u0142. W innym wypadku trzeba si\u0119 zdoby\u0107 na wysi\u0142ek i utrzymywa\u0107 pasiek\u0119 sk\u0142adaj\u0105c\u0105 si\u0119 z co najmniej kilkudziesi\u0119ciu pni. A i to mo\u017ce nie wystarczy\u0107, bo wiele zale\u017cy od terenu, na kt\u00f3rym trzymamy pszczo\u0142y, dost\u0119pnej bazy po\u017cytkowej oraz napszczelenia.<\/p>\n Co w\u0142a\u015bciwie mo\u017cna by wymieni\u0107 jako obserwacj\u0119 i czwarty warunek sukcesu.<\/p>\n Po pi\u0105te, cho\u0107 by\u0107 mo\u017ce najwa\u017cniejsze, uwa\u017cam, \u017ce trzeba zdoby\u0107 niezb\u0119dn\u0105 wiedz\u0119, umiej\u0119tno\u015bci i zaplecze techniczne, aby skutecznie selekcjonowa\u0107 rodziny na ka\u017cdym etapie i w ka\u017cdej porze roku. Czyli trzeba wiedzie\u0107 i mie\u0107 jak dobiera\u0107. Wymieniam ten argument jako ostatni, bo nie wszyscy uwa\u017caj\u0105 go za nieodzowny warunek sukcesu. W ko\u0144cu selekcj\u0105 zajmuje si\u0119 sama natura, my tylko staramy si\u0119 jej nie przeszkadza\u0107. Ot\u00f3\u017c uwa\u017cam, \u017ce nie do ko\u0144ca. Przecie\u017c stale stosujemy w najlepszej wierze r\u00f3\u017cne zabiegi pasieczne. A one zmieniaj\u0105 \u015brodowisko pszcz\u00f3\u0142. Bez wielu lat nauki i do\u015bwiadczenia nie zdob\u0119dziemy cienia pewno\u015bci, \u017ce nasze dzia\u0142ania nie wywieraj\u0105 niszcz\u0105cego wp\u0142ywu na zdolno\u015bci przetrwania naszych pszcz\u00f3\u0142. Zatem z tak\u0105 sam\u0105 dezynwoltur\u0105 mo\u017cemy podj\u0105\u0107 si\u0119 (o ile posiadamy stosown\u0105 wiedz\u0119) oceny, czy rodzina ma jakie\u015b szanse do\u017cy\u0107 do wiosny – jest to uprawniony, cho\u0107 owszem, nie konieczny, zabieg mo\u017cliwy do zastosowania na naszej pasiece.<\/p>\n Niedawno w sieci wymiany informacji zaistnia\u0142a propozycja odmiennego rodzaju na ograniczone stosowanie Testu Bonda. Zg\u0142osi\u0142 j\u0105 David Heaf, pszczelarz z Walii (p\u00f3\u0142wysep przyczepiony od zachodniej strony do wi\u0119kszej z Wysp Brytyjskich), kt\u00f3ry swoich pszcz\u00f3\u0142 nie leczy ju\u017c od wielu lat i to podobno z powodzeniem. Metoda ta polega\u0107 ma na ograniczeniu presji patogen\u00f3w przez leki pochodzenia naturalnego (kt\u00f3rych podstawow\u0105 cech\u0105 ma by\u0107 brak istotnych pozosta\u0142o\u015bci po ich zastosowaniu w \u015brodowisku ula), ale w taki spos\u00f3b, aby nie dzia\u0142a\u0142y do ko\u0144ca skutecznie. Czyli aby \u201enie wykosi\u0142y warrozy do zera\u201d.<\/p>\n Zmniejszona presja roztocza na pszczo\u0142y dokonywa\u0142aby te\u017c selekcji negatywnej unicestwiaj\u0105c tylko i wy\u0142\u0105cznie rodziny ca\u0142kowicie pozbawione odporno\u015bci, pozwalaj\u0105c na dalsze etapy doboru spo\u015br\u00f3d pozosta\u0142ych. Presj\u0119 tak\u0105 teoretycznie mo\u017cna regulowa\u0107 zgodnie z obserwacj\u0105 zdrowia swoich pszcz\u00f3\u0142. W ko\u0144cu ka\u017cdy sezon jest inny, a za tym te\u017c z inn\u0105 presj\u0105 patogen\u00f3w mamy do czynienia.<\/p>\n Nie mam jednak wi\u0119cej informacji na temat tej metody, wi\u0119c tylko j\u0105 powy\u017cej nadmieni\u0142em. Stanowi ona jednak interesuj\u0105cy przedmiot rozwa\u017ca\u0144.<\/p>\n Innym podej\u015bciem, kt\u00f3re pojawi\u0142o si\u0119 w dyskusjach, by\u0142o ograniczone stosowanie Testu Bonda, metod\u0105 podzia\u0142u pasieki na cz\u0119\u015b\u0107 leczon\u0105 i nieleczon\u0105. Pszczo\u0142y leczone stanowi\u0105 niejako odw\u00f3d w wypadku zbyt wielkiej \u015bmiertelno\u015bci w cz\u0119\u015bci poddanej presji – w razie du\u017cego upadku mo\u017cna w ci\u0105gu jednego sezonu odnowi\u0107 populacj\u0119 i wr\u00f3ci\u0107 do pracy selekcyjnej. Jednocze\u015bnie mo\u017cna na nich pracowa\u0107 pod k\u0105tem produkcji miodu, kt\u00f3ry wszyscy tak bardzo kochamy.<\/p>\n Zawsze, kiedy do rozwi\u0105zania wprowadza si\u0119 komplikacje, pojawiaj\u0105 si\u0119 te\u017c r\u00f3\u017cnice w pogl\u0105dach. Mianowicie: wedle jakiego klucza podzieli\u0107 pasiek\u0119 na cz\u0119\u015b\u0107 leczon\u0105 i nieleczon\u0105? Jaki procent rodzin podda\u0107 Testowi Bonda? My\u015bl\u0119, \u017ce na to pytanie nie ma dobrej odpowiedzi. Zak\u0142adaj\u0105c, \u017ce kto\u015b ma ju\u017c wystarczaj\u0105ce do\u015bwiadczenie, aby jego procedury leczenia pszcz\u00f3\u0142 od warrozy wykazywa\u0142y si\u0119 jak\u0105-tak\u0105 skuteczno\u015bci\u0105, nie b\u0119dzie mia\u0142 du\u017cej ochoty na odstawienie lekarstw. Pocz\u0105tkuj\u0105cy mo\u017ce si\u0119 ch\u0119tniej rzuci\u0107 na nieznane wody, bo dla niego (na razie) wszystkie wody s\u0105 nieznane, wi\u0119c logicznie wydaje si\u0119 oboj\u0119tne, od jakiej szko\u0142y, od jakiej metody rozpocznie swoj\u0105 przygod\u0119 z pszczelarstwem.<\/p>\n To oczywi\u015bcie nieprawda. Uwa\u017cna lektura dokument\u00f3w autora Testu Bonda, dr Johna Kefussa, wskazuje, \u017ce poprawne jego przeprowadzenie wymaga jednak jakiej-takiej wiedzy. Znamy jednego m\u00f3wc\u0119 pszczelarskiego, kt\u00f3ry brzmi (cho\u0107 nie przypominam sobie, aby kiedykolwiek powiedzia\u0142 to wprost), jakby twierdzi\u0142, \u017ce do selekcji naturalnej na przetrwanie nie potrzeba mie\u0107 \u017cadnych zgo\u0142a umiej\u0119tno\u015bci \u2013 ale on sam zajmuje si\u0119 pszczelarstwem od co najmniej 40 lat i by\u0107 mo\u017ce zapomnia\u0142 ju\u017c w\u00f3\u0142, jak ciel\u0119ciem by\u0142. W jego wiedz\u0119 i do\u015bwiadczenie przecie\u017c nie w\u0105tpi\u0119.<\/p>\n Mamy zatem trzy drogi: jedn\u0105 prost\u0105 i dwie skomplikowane. Mo\u017cemy po prostu przesta\u0107 leczy\u0107, czyli odj\u0105\u0107 z naszej pszczelarskiej praktyki aspekt podawania r\u00f3\u017cnych \u015brodk\u00f3w przeciwko warrozie. Czyli Test Bonda na ca\u0142ej pasiece. Mo\u017cemy te\u017c wybra\u0107 nieco bardziej skomplikowany wariant, czyli tak skalkulowa\u0107 leczenie, aby nie by\u0142o do ko\u0144ca skuteczne. Nazwijmy to Test Heafa. Wreszcie mo\u017cemy stosowa\u0107 Test Bonda na wybranej cz\u0119\u015bci pasieki, reszt\u0119 prowadz\u0105c po staremu. Co powinien wybra\u0107 pocz\u0105tkuj\u0105cy pszczelarz, kt\u00f3ry ma dobre ch\u0119ci, ale ograniczone \u015brodki?<\/p>\n Pocz\u0105tki zawsze s\u0105 trudne, ale w pszczelarstwie, jak s\u0105dz\u0119, w dw\u00f3jnas\u00f3b. Nie przypominam sobie z \u017cadnego podr\u0119cznika (a przeczyta\u0142em ich wiele) stwierdzenia wprost np. \u201enie oczekuj jakichkolwiek zbior\u00f3w miodu w pierwszym roku, skoncentruj si\u0119 na budowie potencja\u0142u, mi\u00f3d traktuj jak nagrod\u0119\u201d, albo \u201enie oczekuj, \u017ce ta prosta operacja uda ci si\u0119 za pierwszym, drugim, a nawet trzecim razem\u201d. Zwykle napisane s\u0105 one tak, jakby odbiorc\u0105 ich tre\u015bci mia\u0142 by\u0107 do\u015bwiadczony pszczelarz, kt\u00f3ry nie potrzebuje tych \u015bwiat\u0142ych wskaz\u00f3wek… W ka\u017cdym razie nie wszystkich.<\/p>\n Poza tym wi\u0119kszo\u015b\u0107 podr\u0119cznik\u00f3w skupiona jest na podstawowej aktywno\u015bci pszczelarskiej, czyli gromadzeniu miodu. To doskonale zrozumia\u0142e, wi\u0119kszo\u015b\u0107 pszczelarzy pszczelarzy w\u0142a\u015bnie dla tego z\u0142ocistego, zawiesistego, s\u0142odkiego, hmm… nektaru. Zwa\u017cywszy, \u017ce ju\u017c tylko tej sztuce po\u015bwi\u0119ca si\u0119 tak du\u017co uwagi, znaczy, nie jest to wcale takie proste. Tak czy owak, cho\u0107 mo\u017cna napotka\u0107 te\u017c \u015bwiat\u0142e rady na inne tematy, zwykle trudno tam o metody przydatne na drodze do w\u0142asnej pasieki. Nic dziwnego. Do\u015bwiadczeni pszczelarze skoncentrowani s\u0105 na sta\u0142ym doskonaleniu swojej sztuki, a pocz\u0105tkuj\u0105cym jest si\u0119 tylko raz. A wiedza o pasiece nie wymagaj\u0105cej leczenia? Co\u015b tam mo\u017cna znale\u017a\u0107 na stronach obcoj\u0119zycznych, pochodz\u0105cych z innych stref klimatycznych, z innych kontynent\u00f3w. Opis\u00f3w do\u015bwiadcze\u0144 miejscowych jako\u015b sobie nie przypominam. A oczywiste wydaje mi si\u0119, \u017ce wykonuj\u0105c taki skok na \u015blepo (skoro nie mamy lokalnych do\u015bwiadcze\u0144), warto mie\u0107 wcze\u015bniej opanowane cho\u0107 podstawowe umiej\u0119tno\u015bci niezb\u0119dne do szybkiego odnowienia stanu pasieki: robienie odk\u0142ad\u00f3w, wych\u00f3w matek, ocena stanu biologicznego rodziny… Przecie\u017c je\u017celi mam selekcjonowa\u0107 swoje pszczo\u0142y, powinienem wiedzie\u0107, jak to si\u0119 robi. Ale warto te\u017c rozezna\u0107 wiele zagadnie\u0144 w og\u00f3le nie poruszonych w podr\u0119cznikach, jak orientacja w rynku zaopatrzenia pszczelarskiego, nawi\u0105zanie znajomo\u015bci w okolicy, zapozna\u0107 si\u0119 z podstawow\u0105 logistyk\u0105 prowadzenia pasieki…<\/p>\n Podobno gdzie\u015b tam u hodowc\u00f3w istniej\u0105 pszczo\u0142y miodne, \u0142agodne, nierojliwe, kt\u00f3re jednocze\u015bnie zjadaj\u0105 roztocza na \u015bniadanie i zagryzaj\u0105 zgnilcem, a na dodatek te cechy s\u0105 stabilne i przenosz\u0105 si\u0119 na nast\u0119pne pokolenia. Ale na razie nikt ich nie sprzedaje pszczelarzom, bo posypa\u0142by si\u0119 rynek pszczelich farmaceutyk\u00f3w, co mog\u0142oby zachwia\u0107 \u015bwiatow\u0105 gospodark\u0105. Przeszkadza w tym tajne sprzysi\u0119\u017cenie \u015blini\u0105cych si\u0119 na fors\u0119 Iluminat\u00f3w pszczelarskich, kt\u00f3rzy chc\u0105, aby na naszych pasiekach lata\u0142y tylko chorowite, marne pszczo\u0142y. Naprawd\u0119, tak s\u0142ysza\u0142em. M\u00f3wi\u0142 mi to szwagier siostry m\u0119\u017ca mojej \u017cony, a us\u0142ysza\u0142 to od dalekiego kumpla stryjka dyrektora szko\u0142y, do kt\u00f3rej chodz\u0105 dzieci jego kolegi z przedszkola…<\/p>\n Ten, kto chce spr\u00f3bowa\u0107 si\u0119 z przetrwaniem pszcz\u00f3\u0142, skazany jest na siebie, ewentualnie na koleg\u00f3w po pasji. Musi sobie hodowa\u0107 sam. Zatem znowu trzeba zanurkowa\u0107 do lektur (w tym obcoj\u0119zycznych) i nauczy\u0107 si\u0119 podstaw.<\/p>\n Z lektur owych wynika te\u017c taka obserwacja, \u017ce gdzie\u015b tam w przyrodzie \u017cyj\u0105 sobie pszczo\u0142y, kt\u00f3re mniej wi\u0119cej radz\u0105 sobie z chorobami. Poniewa\u017c nie by\u0142y selekcjonowane na wybitn\u0105 \u0142agodno\u015b\u0107, miodno\u015b\u0107 i nierojliwo\u015b\u0107, nie zap\u0142aci\u0142y za to stosownej ceny i mia\u0142y szans\u0119 rozwin\u0105\u0107 inne cechy, kt\u00f3re drog\u0105 selekcji okaza\u0142y si\u0119 przydatne do przetrwania. Czyli najwi\u0119ksze szanse na przetrwanie maj\u0105 tak zwane dziczki, miejscowe kundelki. Jedyne pszczo\u0142y, kt\u00f3rych, przynajmniej oficjalnie, nie da si\u0119 kupi\u0107 od hodowcy. W sprzeda\u017cy znajdziemy (a przynajmniej tak wynika z deklaracji samych hodowc\u00f3w i tych, co si\u0119 za hodowc\u00f3w podaj\u0105) \u015bci\u015ble dobrane pod k\u0105tem cech gospodarczych, odnotowane w ksi\u0119gach, zmierzone, zwa\u017cone i opisane linie produkcyjne. A te, jak wspomnia\u0142em, s\u0105 bezu\u017cyteczne w grze o przetrwanie, podobnie jak \u015bwinia rasy Duroc nie przetrwa w warunkach, kt\u00f3re dziki kaban uwa\u017ca za komfortowe. Z tym, \u017ce pszczo\u0142y hodowlane, w przeciwie\u0144stwie do \u015bwi\u0144, szybko zatracaj\u0105 cechy gospodarcze i wracaj\u0105 do stanu p\u00f3\u0142dzikiego ju\u017c po kilku pokoleniach poza pasiek\u0105 zarodow\u0105. To te\u017c fakt potwierdzany przez licznych obserwator\u00f3w.<\/p>\n Czyli da si\u0119 zrobi\u0107, ale potrzeba czasu.<\/p>\n Sam pocz\u0105tek pszczelarstwa to mozolne gromadzenie sprz\u0119tu (kt\u00f3ry ostatecznie mo\u017cna sobie kupi\u0107, to kwestia pieni\u0119dzy), umiej\u0119tno\u015bci i do\u015bwiadczenia (kt\u00f3rych nie da si\u0119 kupi\u0107 za \u017cadne pieni\u0105dze) oraz specyficznych zasob\u00f3w pochodzenia pszczelego, jak np. susz (co mo\u017ce da\u0142oby si\u0119 kupi\u0107, ale do\u015bwiadczeni odradzaj\u0105).<\/p>\n Niekt\u00f3rzy dostaj\u0105 dobr\u0105 rad\u0119, aby sobie kupili w\u0119zy i dali pszczo\u0142om do odbudowy. Mo\u017ce to i dobra rada, ale je\u017celi prawd\u0119 m\u00f3wi\u0105 chemiczne badania pr\u00f3bek, to znale\u017a\u0107 na niej mo\u017cna ca\u0142\u0105 tablic\u0119 Mendelejewa. Nie wiadomo co prawda, czy to tak bardzo szkodzi pszczo\u0142om, ale je\u017celi mam wyb\u00f3r, to wol\u0119 wykorzysta\u0107 wosk z w\u0142asnej pasieki, gdzie mog\u0119 przynajmniej mie\u0107 nadziej\u0119 na cz\u0119\u015bciow\u0105 kontrol\u0119 jego zawarto\u015bci. Dost\u0119pne wskaz\u00f3wki tych, kt\u00f3rzy pszcz\u00f3\u0142 nie lecz\u0105 (jak wy\u017cej wspomnia\u0142em, zwykle z innych stref klimatycznych, z innych kontynent\u00f3w), stanowczo odradzaj\u0105 stosowanie w\u0119zy niewiadomego pochodzenia w procesie dochodzenia do pasieki zdolnej przetrwa\u0107 bez leczenia.<\/p>\n Gromadzenie zasob\u00f3w to d\u0142ugotrwa\u0142y proces. Nie wystarczy jednak posi\u0105\u015b\u0107 zapasy sprz\u0119tu. Trzeba jeszcze nauczy\u0107 si\u0119 je utrzymywa\u0107. Ule, ramki, maszyny, to wszystko kosztuje pieni\u0105dze. Warto opracowa\u0107 spos\u00f3b, aby nie ulega\u0142y zbyt szybkiej degradacji.<\/p>\n Czym doje\u017cd\u017ca\u0107 na pasiek\u0119? Czym transportowa\u0107 ule, puste i pe\u0142ne pszcz\u00f3\u0142? Je\u017celi karmi\u0107, to jak karmi\u0107 i czym? A je\u017celi trafi si\u0119 miodobranie, to do czego zlewa\u0107 mi\u00f3d z miodarki? A sk\u0105d wzi\u0105\u0107 miodark\u0119? A gdzie j\u0105 przechowa\u0107, jak ju\u017c odpracuje te swoje kilka godzin rocznie? Jak zabezpieczy\u0107 rosn\u0105ce zapasy suszu, aby w jedn\u0105 zim\u0119 nie z\u017car\u0142a ich motylica ani myszy?<\/p>\n Na czym stawia\u0107 ule? Gdzie je stawia\u0107? Przecie\u017c mam wykona\u0107 prac\u0119 hodowlan\u0105, to nie jest po prostu stawianie rodzin w pobli\u017cu po\u017cytku, to r\u00f3\u017cnorakie czynno\u015bci zwi\u0105zane z pomna\u017caniem i doborem rodzin. Do listy zasob\u00f3w dopisa\u0142bym dysponowanie stosown\u0105 liczb\u0105 dobrze po\u0142o\u017conych i dost\u0119pnych toczk\u00f3w, dzi\u0119ki kt\u00f3rym b\u0119dziemy mogli sprawnie wykonywa\u0107 czynno\u015bci hodowlane, jak przewo\u017cenie odk\u0142ad\u00f3w, wych\u00f3w matek itp. Tego te\u017c nie pozyskuje si\u0119 od razu, tylko stopniowo. Wiele miejsc\u00f3wek, kt\u00f3re na pocz\u0105tku wydawa\u0142y si\u0119 niez\u0142e, odpadnie w selekcji. A to bobry zatopi\u0105 t\u0119 polank\u0119 w lesie, a to kto\u015b wytnie las, a to przyjdzie w\u0142a\u015bciciel gruntu i przep\u0119dzi nas, drwali i bobry… Licz\u0119 jednak na to, \u017ce po paru latach praktyki zgromadz\u0119 wygodne w dost\u0119pie, bezpieczne od wandali i z\u0142odziei, dobrze ulokowane po\u017cytkowo toczki, dzi\u0119ki kt\u00f3rym moja praca pasieczna stanie si\u0119 po prostu przyjemno\u015bci\u0105.<\/p>\n Dob\u00f3r \u201enaturalny\u201d nie mo\u017ce odbywa\u0107 si\u0119 na pi\u0119ciu rodzinach. Teoretycznie jest to mo\u017cliwe, ale tylko teoretycznie. Przeczy temu ju\u017c sam rachunek (dlatego Wolne Pszczo\u0142y oferuj\u0105 program hodowlany o nazwie Fort Knox).<\/p>\n Do pracy selekcyjnej (bez wzgl\u0119du na przyj\u0119ty model) zatem potrzebne s\u0105 dwie rzeczy:<\/p>\n Nie przekonuj\u0105 mnie \u017cadne argumenty, \u017ce na ma\u0142ej pasiece mo\u017cna robi\u0107 selekcj\u0119. Za\u0142\u00f3\u017cmy, \u017ce uda\u0142o mi si\u0119 zgromadzi\u0107 kilka obiecuj\u0105cych linii genetycznych pszcz\u00f3\u0142, czy to od hodowc\u00f3w z zagranicy, czy od koleg\u00f3w pracuj\u0105cych w Polsce, kt\u00f3rzy maj\u0105 ju\u017c za sob\u0105 par\u0119 sezon\u00f3w podobnej pracy. Mam po jednym pniu tego i owego. Jak to oceni\u0107? W\u015br\u00f3d 10 matek-si\u00f3str 4 b\u0119d\u0105 \u015bwietne, 4 \u015brednie, 2 kiepskie, wedle dowolnych kryteri\u00f3w. A co, je\u017celi ta jedna matka, kt\u00f3r\u0105 posiadamy, oka\u017ce si\u0119 w\u0142a\u015bnie kiepska?<\/p>\n A spodziewa\u0107 si\u0119 mo\u017cna, \u017ce po dw\u00f3ch latach zaanga\u017cowania powa\u017cnych \u015brodk\u00f3w i wszystkich pszcz\u00f3\u0142 w proces selekcji mo\u017cemy, zale\u017cnie od naszych umiej\u0119tno\u015bci oraz niezale\u017cnych od naszych stara\u0144 uwarunkowa\u0144 przyrody, pozosta\u0107 z niczym, albo z u\u0142amkiem stanu pasieki.<\/p>\n Po takim ciosie jedni w og\u00f3le wycofaj\u0105 si\u0119 z pszczelarstwa, inni zrezygnuj\u0105 z pracy selekcyjnej. A przecie\u017c nie o to chodzi. Zatem – czemu si\u0119 nie zabezpieczy\u0107?<\/p>\n Umiej\u0119tno\u015b\u0107 dostrze\u017cenia w por\u0119 chor\u00f3b i trudno\u015bci, z jakimi zmaga si\u0119 rodzina, a szczeg\u00f3lnie odk\u0142ad w niewielkiej sile, to cecha do\u015bwiadczonego pszczelarza i hodowcy. Bez tego skazany jestem na b\u0142\u0105dzenie w ciemno\u015bciach i rzut ko\u015b\u0107mi: uda si\u0119, albo nie uda. Nie mo\u017cna tego do\u015bwiadczenia zdoby\u0107 w pierwszym roku uprawiania pszczelarstwa. Ani w drugim. Proces ten mo\u017cna przyspieszy\u0107, je\u017celi pozwolimy na powstanie mo\u017cliwie zr\u00f3\u017cnicowanej pasieki, gdzie znajd\u0105 si\u0119 rodziny w r\u00f3\u017cnej sile i stanie zdrowia. I stan taki utrzymamy przez lat kilkoro, aby umys\u0142 nauczy\u0142 si\u0119, na co ma patrze\u0107, a potem skojarzy\u0142 obserwacje ze \u015bmierci\u0105 b\u0105d\u017a prze\u017cyciem danej rodziny.<\/p>\n Rozpoznanie problem\u00f3w oczywi\u015bcie stanowi tylko pierwszy krok pszczelarza-hodowcy. Drugim jest decyzja, czy podj\u0105\u0107 dzia\u0142ania zaradcze. Na tym polega skalkulowanie presji na rodzinach hodowlanych – nie tylko wiemy, jak je ratowa\u0107, ale musimy mie\u0107 poj\u0119cie, czy je ratowa\u0107. Czy to ju\u017c ten moment, kiedy rodzina odpada z wy\u015bcigu po nagrod\u0119 prze\u017cycia? Czy mo\u017ce da\u0107 jej szans\u0119, a mo\u017ce jej geny rozmno\u017cymy w przysz\u0142ym roku?<\/p>\n Pszczelarze nie zainteresowani tematem selekcji na odporno\u015b\u0107 niechaj zwr\u00f3c\u0105 uwag\u0119 na pewne odwr\u00f3cenie poj\u0119\u0107: \u201eda\u0107 szans\u0119\u201d oznacza pozostawi\u0107 rodzin\u0119 poddan\u0105 presji problem\u00f3w, z kt\u00f3rymi si\u0119 zmaga, odst\u0105pi\u0107 od sztukowania jej zdolno\u015bci przetrwania przy pomocy dzia\u0142ania pszczelarza. To zupe\u0142nie na odwr\u00f3t, ni\u017c my\u015bli typowy pszczelarz – dla niego danie szansy mo\u017ce oznacza\u0107 np. podj\u0119cie przyspieszonego leczenia tej rodziny, aby nie zgin\u0119\u0142a marnie w \u015brodku sezonu. Z punktu widzenia hodowli na odporno\u015b\u0107 moment podj\u0119cia leczenia oznacza usuni\u0119cie pnia z listy potencjalnych dawc\u00f3w larw do wychowu przysz\u0142ych matek. Czyli ta rodzina nie dostanie najwy\u017cszej nagrody, jak\u0105 przewiduje przyroda: mo\u017cliwo\u015bci pomno\u017cenia gen\u00f3w. Przeciwnie, przy najbli\u017cszej okazji (o ile do\u017cyje) zostanie zlikwidowana na spos\u00f3b pszczelarski: dostanie now\u0105 matk\u0119 pochodz\u0105c\u0105 z obiecuj\u0105cego pnia.<\/p>\n W powy\u017cszych rozwa\u017caniach prawie nie zwraca\u0142em uwagi na koszty prowadzenia pasieki, kt\u00f3re s\u0105 przecie\u017c niema\u0142e. Wi\u0119kszo\u015b\u0107 pszczelarzy uwa\u017ca za program minimum odzyskanie poniesionych wydatk\u00f3w ze sprzeda\u017cy produkt\u00f3w pszczelich. Wielu oczekuje rokrocznych zysk\u00f3w. Tylko niekt\u00f3rzy zgodziliby si\u0119 ponosi\u0107 straty przez kolejne lata w imi\u0119 jakiego\u015b abstrakcyjnego celu. Moje nastawienie r\u00f3wnie\u017c plasuje si\u0119 gdzie\u015b na tej skali. Got\u00f3w jestem w ograniczony spos\u00f3b i przez pewien czas dok\u0142ada\u0107 do prowadzenia pasieki, bo za nauk\u0119 si\u0119 p\u0142aci (warto). Ale nie chc\u0119 tego robi\u0107 w niesko\u0144czono\u015b\u0107.<\/p>\n W \u015bwietle powy\u017cszego podj\u0105\u0142em decyzj\u0119, \u017ce b\u0119d\u0119 prowadzi\u0142 pasiek\u0119, w kt\u00f3rej postaram si\u0119 te, wydawa\u0142oby si\u0119, wykluczaj\u0105ce si\u0119 tendencje pogodzi\u0107. Tylko cz\u0119\u015b\u0107 moich pni zostanie skierowana na Test Bonda. Zostan\u0105 one wybrane przy pomocy dost\u0119pnych i znanych wszystkim pszczelarzom metod diagnostycznych jako potencjalnie najzdrowsze pod koniec sezonu, kiedy musimy zaprzesta\u0107 produkcji, zaj\u0105\u0107 si\u0119 zakarmianiem i leczeniem. Tylko rodziny, kt\u00f3re spe\u0142ni\u0105 norm\u0119 niskiego obserwowalnego pora\u017cenia warroz\u0105, zostan\u0105 skierowane do zimowli bez leczenia jako potencjalne rodziny zarodowe na rok przysz\u0142y. Pnie, kt\u00f3re nie wykazuj\u0105 stosownych cech odporno\u015bci, dostan\u0105 leczenie, oczywi\u015bcie \u015brodkami z palety pszczelarstwa naturalnego, takimi jak kwasy i tymol. Je\u017celi pomimo moich stara\u0144 jednak do\u017cyj\u0105 do wiosny, pos\u0142u\u017c\u0105 w przysz\u0142ym roku jako dawcy czerwiu i pszczo\u0142y do tworzonych nowych rodzinek na bazie wyselekcjonowanych gen\u00f3w. Oczekuj\u0119, \u017ce w ten spos\u00f3b utrzymam sta\u0142e minimum rodzin, dzi\u0119ki kt\u00f3rym b\u0119d\u0119 m\u00f3g\u0142 kontynuowa\u0107 prac\u0119 hodowlan\u0105, zbiera\u0107 do\u015bwiadczenie, ustali\u0107 system zarz\u0105dzania oraz wesprze\u0107 si\u0119 w utrzymaniu pasieki. Przypuszczam, \u017ce przynajmniej przez kilka lat b\u0119d\u0119 kontynuowa\u0142 w tym duchu.<\/p>\n Oczywi\u015bcie rok to bardzo du\u017co czasu i ka\u017cdy kolejny sezon niesie nowe nauczki, nowe wyzwania i nowe decyzje. Zatem jak si\u0119 ten program zmieni w przysz\u0142o\u015bci – nie potrafi\u0119 dzi\u015b odgadn\u0105\u0107. Zak\u0142adam jednak, \u017ce w miar\u0119 nabywania umiej\u0119tno\u015bci i gromadzenia lub hodowli coraz bardziej obiecuj\u0105cych pszcz\u00f3\u0142, pozwol\u0119 im na coraz radykalniejszy dob\u00f3r. D\u0105\u017cenie do pasieki zdolnej przetrwa\u0107 bez konieczno\u015bci sta\u0142ego leczenia wydaje mi si\u0119 jedynym racjonalnym kierunkiem. Nieustanne leczenie, poszukiwanie nowych metod leczenia, kierowanie swojej uwagi na wybijanie patogen\u00f3w zamiast na rado\u015b\u0107 z pracy pasiecznej to cechy pszczelarstwa, kt\u00f3re raczej mnie od niego odstr\u0119czaj\u0105.<\/p>\n Z warroz\u0105 jako\u015b ju\u017c sobie radzimy dzi\u0119ki lekom. W ostatnich latach wi\u0119cej siwych w\u0142os\u00f3w na skroniach pszczelarzy przysporzy\u0142a chyba Nosema ceranae<\/i>. A przecie\u017c to nie koniec – gdzie\u015b na po\u0142udniu czai si\u0119 ma\u0142y \u017cuczek ulowy, tylko czeka na ocieplenie klimatu, aby nas nawiedzi\u0107 razem z importowanym materia\u0142em zarodowym. A ile w przyrodzie czeka bakterii i wirus\u00f3w, kt\u00f3re w ka\u017cdej chwili mog\u0105 si\u0119 przekszta\u0142ci\u0107 w chorob\u0119? Wiar\u0119 w to, \u017ce zawsze utrzymamy pasiek\u0119 dzi\u0119ki traktowaniu pszcz\u00f3\u0142 r\u00f3\u017cnymi preparatami, moim zdaniem zaliczy\u0107 trzeba do mrzonek. Przyroda jest od nas sprytniejsza, nie na wszystko zareagujemy na czas. Zabezpieczenie pszcz\u00f3\u0142 w postaci rozwini\u0119tej zdolno\u015bci do przetrwania to uniwersalna metoda na d\u0142ugie lata w pasiece – tak uwa\u017cam. Inne rozwi\u0105zania wydaj\u0105 mi si\u0119 \u015blep\u0105 uliczk\u0105, cho\u0107 przecie\u017c wi\u0119kszo\u015b\u0107 pszczelarzy wydaje si\u0119 w\u0142a\u015bnie do niej pod\u0105\u017ca\u0107. Bez paniki – cywilizacja si\u0119 od tego nie zawali. Wpad\u0142a ju\u017c w wiele takich \u015blepych uliczek, wybija\u0142a po prostu kolejn\u0105 dziur\u0119 w murze i sz\u0142a dalej. Ka\u017cda pasieka to taka cywilizacja w miniaturze. Ci\u0119\u017cko rozstrzygn\u0105\u0107, czy pod\u0105\u017ca ku upadkowi, czy przez wiele lat b\u0119dzie trwa\u0107, rozwija\u0107 si\u0119, przynosi\u0107 doch\u00f3d. Dlatego pszczelarstwo jest tak fascynuj\u0105ce.<\/p>\n Ale zawsze pozostaje pytanie, czym ja osobi\u015bcie chc\u0119 si\u0119 zajmowa\u0107? W czym uczestniczy\u0107? Ot\u00f3\u017c w\u0142a\u015bnie w tym. We wsp\u00f3\u0142pracy z \u017cywymi stworzeniami. Ja zmieniam je, a one mnie.<\/p>\n *) W trakcie pisania tego artyku\u0142u (co trwa\u0142o do\u015b\u0107 d\u0142ugo) dzi\u0119ki zainteresowaniom jednego z koleg\u00f3w mia\u0142em mo\u017cno\u015b\u0107 poczyta\u0107 wyimki z prasy pszczelarskiej z okresu poprzedzaj\u0105cego inwazj\u0119 roztocza Varroa destructor<\/i> na polskie pasieki. Wynika z nich, \u017ce jeszcze w latach 60-tych XXw. propagowano syntetyczne akarycydy dla zwalczania \u015bwidraczka pszczelego oraz wszolinki. Do profilaktyki zgnilca zalecano dodawanie do karmy zimowej dawki fumagiliny. Do walki z roztoczami doradzano spala\u0107 paski Folbexu zawieraj\u0105cego bromopropylat, p\u00f3\u017aniej zacz\u0119to testowa\u0107 podobny zabieg z Tactikiem zawieraj\u0105cym amitraz, a p\u00f3\u017aniej og\u0142oszono wynalazek powszechnie dzi\u015b stosowanego Apiwarolu. Jednak moje wspomnienia z dzieci\u0144stwa obrazuj\u0105 rzeczywisto\u015b\u0107, w kt\u00f3rej brakowa\u0142o chleba i papieru toaletowego (oraz wszystkich pozosta\u0142ych artyku\u0142\u00f3w handlowych), a telewizja, jak wszyscy wiedzieli, k\u0142ama\u0142a. Podchodz\u0119 zatem do tych historycznych zapis\u00f3w z du\u017c\u0105 rezerw\u0105. To znaczy, nie w\u0105tpi\u0119, \u017ce s\u0105 to autentyczne cytaty z prawdziwej prasy pszczelarskiej. Nie mam natomiast pewno\u015bci, czy stanowi\u0142y one typowy dla tamtych czas\u00f3w objaw dw\u00f3jmy\u015blenia, czy te\u017c akurat w materii antybiotyk\u00f3w i akarycyd\u00f3w dla pszczelarzy panowa\u0142y inne warunki ni\u017c w sklepach spo\u017cywczych w materii mas\u0142a. Czyli nie w\u0105tpi\u0119, \u017ce znano ju\u017c w\u00f3wczas syntetyczne akarycydy, ale nie mam pewno\u015bci, czy je powszechnie stosowano. Pobie\u017cny przegl\u0105d historycznych numer\u00f3w \u201ePszczelarstwa\u201d pozwala jednak zauwa\u017cy\u0107, \u017ce choroby pszczele i ich leczenie nie zajmowa\u0142y uwagi pszczelarzy w takim stopniu jak dzi\u015b. Je\u017celi dotr\u0119 do \u015bwiadectw potwierdzaj\u0105cych, \u017ce w PRLu wi\u0119kszo\u015b\u0107 pszczelarzy bez problemu kupowa\u0142a i stosowa\u0142a te \u015brodki, pewne pogl\u0105dy b\u0119d\u0119 musia\u0142 zrewidowa\u0107. W ko\u0144cu tylko prawda jest ciekawa.<\/p>\n Wiele dyskusji odby\u0142o si\u0119 w naszym ma\u0142ym \u015brodowisku zrzeszonych w Stowarzyszeniu Pszczelarstwa Naturalnego \u201eWolne Pszczo\u0142y\u201d, do kt\u00f3rego mia\u0142em zaszczyt przyst\u0105pi\u0107 kilka lat temu. To fascynuj\u0105ce, z jakim zaanga\u017cowaniem pozwalali\u015bmy \u015bciera\u0107 si\u0119 r\u00f3\u017cnym koncepcjom, ca\u0142y czas maj\u0105c w pami\u0119ci, \u017ce przecie\u017c ka\u017cdy z nas jest na swojej pasiece jedynym szefem, kt\u00f3ry sam wyznacza jej regu\u0142y (oczywi\u015bcie […]<\/p>\n","protected":false},"author":1,"featured_media":0,"comment_status":"closed","ping_status":"closed","sticky":false,"template":"","format":"standard","meta":{"_links_to":"","_links_to_target":""},"categories":[22,8,19],"tags":[12,35,14],"_links":{"self":[{"href":"https:\/\/wolnepszczoly.netlify.app\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/1731"}],"collection":[{"href":"https:\/\/wolnepszczoly.netlify.app\/wp-json\/wp\/v2\/posts"}],"about":[{"href":"https:\/\/wolnepszczoly.netlify.app\/wp-json\/wp\/v2\/types\/post"}],"author":[{"embeddable":true,"href":"https:\/\/wolnepszczoly.netlify.app\/wp-json\/wp\/v2\/users\/1"}],"replies":[{"embeddable":true,"href":"https:\/\/wolnepszczoly.netlify.app\/wp-json\/wp\/v2\/comments?post=1731"}],"version-history":[{"count":6,"href":"https:\/\/wolnepszczoly.netlify.app\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/1731\/revisions"}],"predecessor-version":[{"id":1809,"href":"https:\/\/wolnepszczoly.netlify.app\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/1731\/revisions\/1809"}],"wp:attachment":[{"href":"https:\/\/wolnepszczoly.netlify.app\/wp-json\/wp\/v2\/media?parent=1731"}],"wp:term":[{"taxonomy":"category","embeddable":true,"href":"https:\/\/wolnepszczoly.netlify.app\/wp-json\/wp\/v2\/categories?post=1731"},{"taxonomy":"post_tag","embeddable":true,"href":"https:\/\/wolnepszczoly.netlify.app\/wp-json\/wp\/v2\/tags?post=1731"}],"curies":[{"name":"wp","href":"https:\/\/api.w.org\/{rel}","templated":true}]}}Wszystko albo nic<\/h1>\n
Nieskuteczne leczenie<\/h2>\n
Podzia\u0142 pasieki<\/h1>\n
Nabycie rozumu (czyli trudne pocz\u0105tki)<\/h1>\n
Zdzicza\u0142e kundle<\/h1>\n
Gromadzenie zasob\u00f3w<\/h1>\n
Pomna\u017canie pni<\/h1>\n
\n
Rozpoznanie problem\u00f3w<\/h1>\n
Wyb\u00f3r: podzia\u0142 pasieki<\/h1>\n
Przypisy ko\u0144cowe<\/h1>\n
Krzysztof Smirnow<\/strong><\/h2>\n","protected":false},"excerpt":{"rendered":"